غذا از دوران جنینی در تکامل سیستم ایمنی بدن نوزاد نقش دارد. در این دوره مادر باید دریافت کافی از پروتئین، ویتامین‌ها و املاح به خصوص آهن داشته باشد تا نوزادی با وزن طبیعی به دنیا آورد، زیرا بهترین شاخص سلامتی جنین داشتن وزن طبیعی است. از این رو، سوءتغذیه در دوران جنینی باعث رشد ناقص سیستم ایمنی جنین و در نتیجه ناتوانی این سیستم در مقابله با عوامل بیماری‌زا در سنین بالاتر می‌شود.

بعد از تولد، نوزاد باید با شیر مادر که حاوی مقادیر کافی از ویتامین‌ها و املاح است تغذیه شود تا به رشد طبیعی خود ادامه دهد. شیر مادر نقش مهمی در رشد سیستم ایمنی بدن دارد و کودکانی که از شیر مادر تغذیه نمی‌شوند استعداد بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های عفونی دارند.

در سنین بالاتر نیز برخی از ریزمغذی‌ها و مواد غذایی با تأثیر بر سیستم ایمنی و تقویت آن به پیشگیری از بیماری‌های عفونی کمک می‌کنند و مصرف مکرر مواد مغذی ذکر شده در این مقاله در برنامه غذایی روزانه توصیه می‌شود.

ویتامین A

این ویتامین نقش مهمی در عملکرد سیستم ایمنی دارد. کمبود این ویتامین باعث کاهش پرزهای مجاری تنفسی، گوارشی و ادراری و خشک شدن این مجاری، کاهش انسجام و یکپارچگی مجاری مذکور، تغییر در ترشح ایمنوگلوبین A و اختلال در عملکرد سلول‌های ایمنی (مونوسیت‌ها و ماکروفاژها) و در نتیجه افزایش ابتلا به بیماری‌های عفونی تنفسی، گوارشی و ادراری می‌شود.

مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکمل ویتامین A خطر ابتلا و مرگ و میر ناشی از سرخک و سرخجه، اسهال و ایدز را در کودکان کاهش می‌دهد.

مهم‌ترین منابع غذایی ویتامین A عبارتند از: جگر، شیر، تخم مرغ، روغن کبد ماهی، سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج، هویج، آب پرتقال، سیب زمینی شیرین، طالبی، هلو و زردآلو.

ویتامین C

این ویتامین دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و عملکرد ایمنی مهمی است. کمبود این ویتامین باعث اختلال در مقاومت بدن نسبت به عوامل بیماری‌زای مختلف و افزایش مصرف آن باعث افزایش فعالیت آنتی‌بادی‌ها و مقاومت در برابر عفونت‌ها می‌گردد.

مهم‌ترین منابع ویتامین C عبارتند از: میوه‌ها به خصوص آب پرتقال تازه، آب گریپ‌فروت، توت فرنگی، طالبی و انبه، سبزیجات به خصوص بروکلی، آب گوجه‌فرنگی، فلفل شیرین و کلم بروکسل.

روی

این ماده معدنی نیز در سیستم ایمنی نقش مهمی دارد و کمبود آن باعث اختلال در عملکرد سلول‌های ایمنی می‌شود، در حالی که مکمل روی باعث کاهش شیوع و مدت اسهال و عفونت‌های تنفسی می‌شود.

روی به مقدار فراوان در گوشت قرمز، ماهی‌ها، ماکیان، شیر و لبنیات، جگر، غلات کامل، لوبیاها و مغزها و در مقادیر متوسط در سویا وجود دارد.

ویتامین D

این ویتامین باعث افزایش مقاومت بدن به عفونت می‌شود. دریافت پایین ویتامین D با افزایش تکرر ابتلا به عفونت‌های تنفسی ارتباط دارد. همچنین یک کارآزمایی بالینی نشان داده است که مکمل ویتامین D باعث کاهش معنی‌دار علائم سرماخوردگی در زمستان می‌شود و ترکیب آن با ویتامین A نتایج بهتری به دنبال دارد.

روغن کبد ماهی، ماهی‌ها، زرده تخم مرغ، جگر، کره، خامه، شیر و محصولات غنی شده با ویتامین D از منابع خوب این ویتامین هستند. 

سایر مواد مفید

بررسی‌ها نشان داده‌اند که از بین مواد غذایی، غذاهای پرفیبر مانند غلات کامل، حبوبات، میوه‌ها و سبزیجات در پیشگیری از بیماری‌های عفونی موثر هستند. این غذاها به دلیل تحریک رشد میکروارگانیسم‌های مفید برای بدن و مهار رشد باکتری‌های مضر، باعث محافظت بدن در برابر برخی از بیماری‌های عفونی می‌شوند.

ماست، محصولات لبنی تخمیر یافته، سیر، پیاز و جو نیز با تحریک رشد باکتری‌های مفید از ابتلا به عفونت‌های روده‌ای جلوگیری می‌کنند.

علاوه بر این ترکیبات آنتی‌اکسیدانی، لیگنان‌ها و ترکیبات سولفاتی که در برخی میوه‌ها و سبزیجات وجود دارند نیز باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شوند و بهتر است به طور مرتب مصرف شوند.

مصرف ماهی و مکمل‌های امگا-3 نیز در بهبود عملکرد سیستم ایمنی موثرند. تحقیقات نشان داده‌اند که اسیدهای چرب امگا-3 که در ماهی و روغن ماهی وجود دارند با سرکوب فعالیت عوامل و سیستم‌های التهابی، توانایی سیستم ایمنی را بالا می‌برند و منجر به افزایش مقاومت بدن در برابر عوامل بیماری‌زا می‌شوند.

عوامل بهداشتی

توجه به این نکته نیز حائز اهمیت می‌باشد که اگرچه غذاهای مفید ذکر شده می‌توانند از ابتلا به برخی از بیماری‌های عفونی واگیر جلوگیری کنند، همچنین ممکن است به علت عدم رعایت بهداشت مواد غذایی، عامل ایجاد برخی از بیماری‌های عفونی به ویژه بیماری‌های گوارشی و مسمومیت غذایی شوند.

احتمال ابتلا به این بیماری‌ها به خصوص وبا در فصل تابستان بیشتر است. شستن صحیح میوه‌ها و سبزیجات تازه و نیز استفاده از آب سالم و مواد ضدعفونی کننده برای شستشوی این مواد غذایی نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی واگیر مانند انگل‌های روده‌ای، اسهال، حصبه، وبا و اپیدمی آن‌ها دارد.

پخت کامل گوشت‌های قرمز، استفاده از شیر و فرآورده‌های لبنی پاستوریزه، مصرف کمتر شیرینی‌های خامه‌ای و تر در فصول گرم و نگهداری کلیه مواد غذایی در یخچال نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی به ویژه انگل‌های روده‌ای و تب مالت دارد.

شستشوی دست‌ها هنگام طبخ و مصرف غذا نیز یکی دیگر از عوامل بهداشتی، در پیشگیری از بروز عفونت‌های گوارشی می‌باشد.